PODSTAWOWE INFORMACJE O PROJEKCIE

Projekt finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach konkursu OPUS grant nr 2022/47/B/HS2/01522.


W kulturze żydowskiej ciało od zawsze było przedmiotem żywych dyskusji, sporów i traktatów rabinicznych. W przeciwieństwie do chrześcijaństwa, mimo sprawowania kontroli, zwłaszcza nad ciałem kobiecym, poprzez szereg rozmaitych rytuałów, nie stanowiło ono tematu tabu, a jak zauważył jeden z badaczy naród księgi był w rzeczywistości narodem ciała. Od lat 80. XIX wieku wraz z postępującą industrializacją, migracją, modernizacją, sekularyzacją, powstaniem nowych ruchów politycznych w obrębie kultury żydowskiej i poza nią, aż do wybuchu II wojny światowej, dyskursy o cielesności w kulturze żydowskiej zaczęły przechodzić istotne zmiany.

Cel projektu

Celem projektu jest zbadanie natury zmian dyskursów o ciele na ziemiach polskich, obejmujących dawne terytorium Rzeczpospolitej Obojga Narodów i Polski przedwojennej, uwidaczniających się w następujących źródłach:

Materiały tekstowe obejmują 5 języków: jidysz, hebrajski, polski, rosyjski, niemiecki, których używali Żydzi mieszkający w badanym okresie na ziemiach polskich. Materiały ikonograficzne nie stanowiły dodatku, ilustracji, do prezentowanych treści, ale współkształtowały dyskursy na temat ciała. W źródłach autobiograficznych niejednokrotnie można znaleźć wzmiankę o wpływie fotografii i rodzącej się kinematografii na postrzeganie własnej cielesności przez tworzących teksty autobiograficzne. Dlatego źródła ikonograficzne są w projekcie traktowane jako „szósty” język.


Co ważne każdy z wymienionych języków pełnił inną funkcję: jidysz, nazywany często językiem kobiet, daje intymną perspektywę; hebrajski, z kolei, to język męskich rozpraw o kobiecym ciele, daje więc męską perspektywę, która wraz z pojawieniem się syjonizmu zmienia się w propagatorkę kultu nowego żydowskiego ciała (męskiego i kobiecego) – muskularnego, zdrowego i sportowego; polski, niemiecki i rosyjski dają zaś dostęp nieżydowskiemu czytelnikowi, dlatego źródła w tych językach mają bardziej autoetnograficzny charakter. Dodatkowo polski zapewnił na przełomie wieków słyszalność wielu akulturujacym się żydowskim kobietom.

Rama czasowa

Wykraczająca poza tradycyjną chronologię rama czasowa, obejmująca lata 1880-1939, ma na celu dokładne zbadanie wpływu I wojny światowej, która zachwiała znanymi dotąd normami społecznymi, co znalazło odbicie w modzie, w odchodzeniu przez religijne kobiety od zwyczaju oczyszczania się w mykwie, pojawieniu się ciał okaleczonych, zdeformowanych, przypominających o kruchości człowieka, na dyskursy o cielesności.


Projekt ma na celu analizę i konfrontację wzajemną zmian, zachodzących w dyskursach na temat cielesności aż do wybuchu II wojny światowej, która wprowadziła całkowicie nowy paradygmat w myśleniu o ciele żydowskim i na trwałe zmieniła strukturę społeczną na ziemiach polskich. Niektóre pytania badawcze, na które będzie się starać odpowiedzieć zespół złożony z filologów, historyków i historyków sztuki:


Jakie były mechanizmy kształtujące te dyskursy?

Jaka była wzajemna relacja między nimi?

Na ile nowe modele żydowskiej cielesności wiązały się z różnymi wariantami tożsamości żydowskiej?

W jaki sposób nowe idee dotyczące cielesności się rozprzestrzeniały?


Projekt, który rozwija prowadzone wcześniej badania nad dyskursami o cielesności w piśmiennictwie polsko-żydowskim, jest nowatorski w swoim charakterze ze względu na bardzo szerokie podjęcie tematu, który nie był do tej pory przedmiotem większych badań.

Metody badawcze

Ze względu na swoją transdyscyplinarność, projekt zakłada wykorzystanie różnych metod badawczych stosowanych w różnych dziedzinach nauki, m.in.: analizę dyskursu, teorię i krytykę gender, analizę archiwalną i literaturoznawczą, krytykę źródeł.

Rezultaty

Wyniki badań nad dyskursami o cielesności w pięciu językach, w czterech różnych dziedzinach twórczości (literatura, prasa, autobiografia, sztuki wizualne) i w dwóch różnych perspektywach (męskiej i kobiecej) znacznie poszerzą dotychczasową wiedzę nie tylko na temat kultury i historii Żydów na ziemiach polskich, ale również na temat historii społecznej i kultury polskiej między 1880 a 1939 rokiem. W oczywisty sposób studia nad cielesnością wiążą się z prawami reprodukcyjnymi, seksualnością, normami społecznymi, higieną, zdrowym trybem życia i rozwojem sportu, dlatego wyniki badań będą mogły zostać wykorzystane przez badaczy z różnych dziedzin humanistyki, jak: historyków, socjologów, psychologów społecznych, teologów, kulturoznawców, historyków sztuki, literaturoznawców, antropologów, germanistów, rusycystów, polonistów, jidyszystów i hebraistów.

Wyniki zostaną zebrane w formie: